Spis treści
Ciekawostki przyrodniczo-ekologiczne.
PRZYRODA
EKOLOGIA
KAMPANIE I INNE PROJEKTY
PTAKI WOKÓŁ NAS
DRZEWA CAŁKIEM BLISKO NAS
RÓŻNE
Wszystkie strony

 

Lipy w Siemoni.

 

Pomniki przyrody

1. Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi się wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie (Art. 40.1 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody)
2. Na terenach niezabudowanych, jeżeli nie stanowi to zagrożenia dla ludzi lub mienia, drzewa stanowiące pomniki przyrody podlegające ochronie aż do samoistnego, całkowitego rozpadu (Art.40. 2)
3. Ustanowienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze rozporządzenia wojewody albo uchwały rady gminy, jeżeli wojewoda nie ustanowił tych form ochrony przyrody (Art.44.1).

Kryterium uznania drzewa za pomnik przyrody jest jego obwód mierzony na wysokości 130 cm od powierzchni ziemi. Dolna granica obwodu pnia dla lipy drobnolistnej i lipy szerokolistnej wynosi 314 cm.

W Siemoni, w okolicy kościoła parafialnego znajdują się 4 lipy – pomniki przyrody.

 

Oto jak prezentują się nasze lipy szerokolistne w wiosennej szacie :

a tak w barwach jesieni :

(Autorzy zdjęć: J.Waler, T.Krzykawski)

 

W roku 1969, w książce pt. „Piękno ziemi polskiej. Ochrona przyrody w województwie katowickim” Ludwik Jaromin zamieszcza następujące informacje o siemońskich pomnikach przyrody:

Nr. Rejestru Wojewódzkiego w Pow. Będzińskim	Drzewa/drzewo	Obwód pnia na       wysokości 130 cm	Przybliżony wiek w latach	Położenie
3	5 lip	2,95-4,10	200 - 300	Siemonia,obok kościoła parafialnego GMINA BOBROWNIKI POWIAT BĘDZIN

W   roku 1998, w opracowaniu pt. Waloryzacja przyrodnicza północno – środkowej części    województwa katowickiego cz. II informacja jest dokładniejsza, ale dotyczy tylko 4 lip. Nie wiadomo z jakiego powodu i w którym roku usunięto jedną z lip.

Wg aktualnego ( 10.VIII.2016r. ) Rejestru Pomników Przyrody w województwie śląskim w Siemoni ( działka 432/4) widnieją 4 lipy - określone jako: Lipa szerokolistna ( Tilia platyphyllos ) i Lipa drobnolistna ( Tilia cordata). Orzeczenie nr 00092 o uznaniu za pomnik przyrody PWRN w Katowicach z dnia 06.07.1962r. nr RL-OP/b/11

Obiekty - Pomniki Przyrody - Rejestr Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody.

L.p.	Nazwa łacińska gatunku	Nazwa polska	Nr. rejestruWKP (Nr.rozp. Woj.)	Lokalizacja	Wysokość (m)	Obwód pnia (cm)	Stan
1.	Tilia platyphyllos	Lipa szerokolistna	1/1	Siemonia obok kościoła parafialnego	20	348	dość dobry dziupla
2.	Tilia platyphyllos	Lipa szerokolistna	1/2	Siemonia obok kościoła parafialnego	15	315	dość dobry, uszkodzony pień
3.	Tilia platyphyllos	Lipa szerokolistna	1/3	Siemonia obok kościoła parafialnego	16	446	dość dobry
4.	Tilia platyphyllos	Lipa szerokolistna	1/4	Siemonia obok kościoła parafialnego	21	360	uszkodzona dziupla

Na podstawie danych zawartych w tabelach, obecnie przybliżony wiek lip można określić na 244 – 344 lata.

Natomiast przyrost pnia na grubość, lipy o największym obwodzie w ciągu 44 lat wyniósł 36 centymetrów.

Drzewa lipy szerokolistnej dorastają najczęściej do 30-40 m wysokości. Najwyższe drzewo tego gatunku w Polsce rośnie we wsi Tylicz (woj. nowosądeckie) i osiąga wysokość 34 m, 153 cm w pierśnicy oraz wiek 216 lat.

Lipy należą do drzew długowiecznych, dożywających nawet 1000 lat. W wieku 130-150 lat przyrost lipy na wysokość prawie całkowicie ustaje, natomiast praktycznie do końca życia przyrasta na grubość.

Korona lipy szerokolistnej jest najczęściej kopulasta, a u starszych drzew – ze zwisającymi dolnymi gałęziami. Prosty pień, pokryty jest dość  płytko spękaną korą. Młode pędy najczęściej owłosione i od strony nasłonecznionej czerwonobrązowe. Liście owalne, lub eliptyczno-owalne, o długości 6-12 cm i takiej samej lub prawie takiej samej szerokości, obustronnie zielone, z wydłużonym wierzchołkiem i sercowato wyciętą nasadą, czasem w różnym stopniu owłosione (cecha bardzo zmienna), z kępkami białych włosków w kątach nerwów. Kwiaty żółtobiałe zebrane po 3 lub 4-6 (rzadziej), podsadka wydłużona, zwężająca się na obu końcach, długości 5- 12 cm, na nerwie od spodu owłosiona. Kwitnie w drugiej połowie czerwca lub na początku lipca (dwa tygodnie wcześniej niż lipa drobnolistna). Owoce prawie kuliste lub gruszkowate, długości do 1 cm i wyraźnie żeberkowane (co przede wszystkim ma odróżnić ten gatunek od lipy drobnolistnej), grubościenne i filcowato owłosione. Dojrzewają we wrześniu lub październiku. Lipa szerokolistna pod względem cech botanicznych jest gatunkiem bardzo zmiennym. W lasach spotyka się ją przede wszystkim w postaci pojedynczej lub grupowej domieszki, najczęściej w drzewostanach liściastych. Preferuje gleby żyzne, głębokie i świeże. Wymaga bardzo dużo ciepła i woli stanowiska charakteryzujące się dużą wilgotnością powietrza.

Od dawna, często sadzona jest poza lasem na obszarze całego kraju. Najlepiej rośnie w dużych parkach przy kościołach i różnego rodzaju zadrzewieniach wiejskich.

Lipa, zacienienie znosi dość dobrze i może być przykładem intensywnego fototropizmu, pozwalającego jej na najbardziej korzystne ustawienie liści do światła. Polega to na tworzeniu tzw. mozaiki liściowej, przy której poszczególne liście nie osłaniają się wzajemnie, lecz wypełniają przede wszystkim wolną, odsłoniętą od góry przestrzeń.

Zastosowanie drewna lipowego.

Drewno lipowe jest uznawane za bardzo wartościowe. Jest wprawdzie mało elastyczne ale miękkie, łatwo łupliwe, a przy tym nie pęka i się nie paczy. Jest więc chętnie wykorzystywane np.:

• do wyrobu instrumentów muzycznych biurek i desek kreślarskich,
• ponieważ daje się bardzo dobrze szlifować i barwić, stosowane jest zamiast drogiego drewna drzew egzotycznych  np. hebanu,
• do wyrobu tanich mebli kuchennych i okrętowych,
• dawniej deski wykorzystywane były na podłogi w wiejskich domostwach i spichlerzach,
• z pni lipowych wyrabiano ule, niecki, misy, oraz wiele innych sprzętów gospodarskich,
• ze względu na jednorodność i podatność na skrawanie i tzw. stabilność wymiarową od dawna stosowane jest jako surowiec snycerski,
• od wieków, na lipowych deszczułkach malowane są ikony,
• węgiel drzewny z drewna lipowego używany jest do rysowania
• drewno lipowe nie jest natomiast zalecane do produkcji desek kuchennych - do krojenia, ponieważ przez długi czas zatrzymuje zapachy.

Poza drewnem, cenione było także łyko lipowe (tzw. łub), którego używano do wyplatania części ładownej wozów konnych, oraz różnego rodzaju łubianek, koszy i mat , jak również prostego obuwia tzw. postołów lub łapci.

Niektóre inne pożytki z lip nie tylko dla człowieka :

• Miododajność mierzona możliwością pobierania z nich przez pszczoły spadzi, pyłku i nektaru. Najbardziej produktywne pod tym względem są lipy w wieku od 60 do 90 lat, a tzw. wydajność miodowa dla lip wynosi w przeliczeniu na 1 ha średnio 80-100 kg w ciągu jednego okresu kwitnienia,
• Znane i doceniane są również lecznicze właściwości lipy, której kwiaty zawierają m.in. flawonoidy, różnego rodzaju śluz, fitosterol, pektyny oraz kwasy organiczne, a po odpowiednim wysuszeniu i w naparach mogą być stosowane  jako środek działający napotnie i uspokajająco.
• Kwiaty lipy mają również zastosowanie jako środek moczopędny, wzmagający wydzielanie soku żołądkowego i przepływ żółci do dwunastnicy, są pomocne w stanach gorączkowych występujących w anginie, grypie, zapaleniu gardła i oskrzeli oraz także w nadpobudliwości nerwowej.
• Z nasion otrzymuje się bardzo dobry olej jadalny.
• Orzeszki lipy chętnie są zjadane przez gryzonie np. nornicę rudą i  mysz wielkooką.
• Lipa jest gatunkiem owadopylnym. Kwiaty  zapylają nie tylko pszczoły ale także różne gatunki błonkówek, muchówek, motyli a nawet chrząszczy.

Lipy spełniają bardzo ważną rolę w krajobrazie Polski.

Znane są wspaniałe, niestety coraz rzadziej spotykane aleje wiekowych lip w tzw. zadrzewieniach przydrożnych.

Lipa szerokolistna najczęściej sadzona była przy kościołach i w dużych ogrodach wiejskich.

W wielu regionach kształtuje krajobraz osad ludzkich. W dawnych czasach rodzice sadzili lipę jak urodził się syn.

Drzewa te były otaczane szczególną opieką i dlatego dożywały sędziwego wieku.

Ciekawe, jaka historia związana jest z czterema lipami w Siemoni - pomnikami przyrody?

Ciekawostki :

Istnieje wiele odmian i mieszańców międzygatunkowych lipy.

Znanych jest ok. 20 gatunków lipy w tym: m. in.  lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos), lipa drobnolistna (Tilia cordata), srebrzysta (Tilia tomentosa), różnolistna (Tilia heterophylla), lipa mongolska (Tilia mongolica) , lipa amerykańska (Tilia americana) , lipa japońska (Tilia japonica) czy holenderska lipa (Tilia europea), która  pochodzi ze skrzyżowania lipy szerokolistnej z lipą drobnolistną.

Najmniej podobną do wyjściowego gatunku odmianą jest lipa drobnolistna Minima-Komsta – polska karłowa odmiana lipy (nazwa pochodzi od nazwiska hodowców – Kazimierza i Stanisława Komstów). Drzewko to przypomina bonzai, ma bardzo małe listki i utrzymuje taką wielkość przez co najmniej 15 lat (w takim wieku są dziś najstarsze egzemplarze).

 

Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos)

 

 

Lipa drobnolistna (Tilia cordata)

Lipa była opisywana przez wielu poetów i pisarzy. Najcudowniejszą z naszych lip, opisał Jan Kochanowski we fraszce "Na lipę."  Ale także Juliusz Słowacki w swej „Podróży na Wschód”, myśląc z tęsknotą o Polsce, wspomina właśnie ...lipę . O lipie pisali też: Ignacy Krasicki, Konstanty Ildefons Gałczyński czy Maria Konopnicka.

Ślady uwielbienia lipy przetrwały do dziś w nazwach niektórych miejscowości – Święta Lipka, Świętolipie czy Święte Lipy.

Słynny ołtarz w Kościele Mariackim w Krakowie wykonany przez  Wita Stwosza powstał wprawdzie z drewna dębowego, ale figury, których w ołtarzu jest ponad 200, wyrzeźbione są z litych kloców lipowych. Wysokość największych figur wynosi ok. 2,7 m!

Na koniec trochę  statystyki :

• Najwyższa lipa szerokolistna w  Polsce rośnie we wsi Tylicz (woj. nowosądeckie) i osiąga wysokość 34 m, 153 cm w pierśnicy oraz wiek 216 lat.
• Najwyżej, poza normalną granicą swojego pionowego zasięgu rosną dwa okazy lipy szerokolistnej w Dolinie Kościeliskiej w Tatrach (na polanie Stare Kościeliska) -  są to okazy nasadzone.
• Najstarsza lipa szerokolistna w Polsce rośnie w Czarnym Potoku w gminie Łącko w województwie małopolskim. Lipa w Czarnym Potoku ma obwód 851 cm, średnicę w pierśnicy 271 cm i wiek 497 lat (2005 r.).
• Największa lipa drobnolistna w Polsce rośnie w miejscowości Cielętniki, gmina Dąbrowa Zielona. Ma ona wysokość 35 m, obwód 995 cm i liczy ok. 520 lat (dane z 2005 r.).

Źródła:

1. Marian Bielewicz, Ludwik Jaromin…-Piękno polskiej ziemi.Ochrona przyrody w województwie katowickim, Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, Katowice, 1969
2. Aleksander Herczek i zespół wykonawców – Waloryzacja przyrodnicza północno-środkowej części województwa katowickiego, Katowice,1998
3. Stanisław Kościelny, Bolesław Sękowski-Drzewa i krzewy, klucze do oznaczania, PWRiL, Warszawa, 1971Bruno P. Kremer-Drzewa liściaste i iglaste, MULTICO
4. Zbigniew Podbielkowski – Słownik roślin użytkowych, PWRiL, Warszawa, 1964
5. Ryszard Sobczak- Drzewa naszych lasów, Wydawnictwo Świat, Warszawa, 1996
6. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Stanisław Pawłowski-Rośliny polskie, PWN, Warszawa,1988

Materiał przygotowały: Zofia Krzykawska i Joanna Waler

---

 

Kasztanowiec zwyczajny (biały) - Aesculus hippocastanum

Fot. J.Waler

Rodzina:  kasztanowcowate – Hippocastanaceae

Gatunek: Kasztanowiec zwyczajny (biały)- Aesculus hippocastanum

Rodzaj: kasztanowiec: Aesculus

Nietrudno w Polsce spotkać to drzewo z dużymi liśćmi, wielkimi, białymi podobnymi do świecy kwiatostanami i błyszczącymi, brązowymi kasztanami w kolczastych torebkach. Nie sposób wyobrazić sobie polskie parki i aleje bez kasztanowców.

Traktujemy je jak drzewa rodzime, zresztą przed okresem zlodowaceń najprawdopodobniej tak było. Ale z populacji pierwotnych kasztanowców zwyczajnych w Europie do naszych czasów przetrwała jedynie nieduża ich grupa na Półwyspie Bałkańskim. Po ociepleniu się klimatu nie powróciły na dawne siedliska, a to dlatego, że ich nasiona są zbyt ciężkie, więc ani wiatr, ani zwierzęta nie mogą ich roznosić. Kasztanowce zwyczajne rozprzestrzeniły się w Europie dzięki człowiekowi.

Do Polski zostały sprowadzone z Wiednia w 1576 r. za panowania króla Stefana Batorego, który kazał swojemu ogrodnikowi Lorenzo Bozetho posadzić kasztanowce w ogrodzie, w Łobzowie pod Krakowem. Od tego czasu jest sadzony przy kościołach, w dużych ogrodach, parkach, alejach i ulicach jako drzewo ozdobne. W Polsce uważany jest za gatunek rodzimy, ponieważ zadomowił się tu na stałe.

Również i u nas w Siemoni, możemy corocznie  w maju podziwiać kwitnące kasztanowce np. wzdłuż zachodniego ogrodzenia cmentarza parafialnego (Fot.1), czy przed gmachem Gimnazjum Publicznego (Fot.2).

Fot. 1 ( J.Waler )                                                                                                     Fot. 2 (J.Waler)

Do niedawna rosły też  piękne kasztanowce wzdłuż drogi do kościoła parafialnego w Siemoni.  Niestety, ku oburzeniu niektórych mieszkańców, zostały wycięte! (Fot. J.Waler). Sprawa ta budzi wiele emocji, m.in. dlatego, że jest niezgodna z ustawą o ochronie przyrody. Obiektywnie wypada poinformować, że część mieszkańców tę kontrowersyjną decyzję przyjęła z zadowoleniem, ponieważ  wycięcie tych drzew umożliwi budowę parkingu dla samochodów.

 

Smutny widok -  pnie po wyciętych kasztanowcach. ( Fot. J.Waler)

 

 

Znamy około 25 gatunków kasztanowca, w tym rodzimy kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) oraz często spotykany kasztanowiec czerwony (Aesculus carnea). Inne rzadziej spotykane w parkach i arboretach to: kasztanowiec żółty (Aesculus octandra), kasztanowiec gładki (Aesculus glabra), kasztanowiec drobnokwiatowy (Aesculus parviflora), kasztanowiec krwisty (Aesculus pavia).

Na zdjęciach autorstwa Piotra Banaszczaka -  kierownika Arboretum w Rogowie:

Fot.1 -kasztanowiec czerwony; Fot.2 -kasztanowiec drobnokwiatowy ; Fot.3 -kasztanowiec krwisty 'Koehnei' ; Fot.4 -kasztanowiec  'Laciniata'

Odmiany kasztanowca zwyczajnego uprawiane w Polsce:

• pełnokwiatowa 'Baumanii'
• 'Memmingerii', której liście są wiosną żółtawe
• 'Umbraculifera' o kulistej koronie,
• 'Pyramidalis' o sylwetce odwróconego stożka,
• 'Laciniata'o postrzępionych liściach przypominających plątaninę zielonej włóczki.

Kasztanowce wymagają  miejsc nasłonecznionych lub półcienistych i osłoniętych, gleb żyznych-od lekko kwaśnych do zasadowych oraz  dużo miejsca, bo mają gęstą, rozłożystą koronę. Żyją przeciętnie około 200 lat. Gatunek ten charakteryzuje się także dużą mrozoodpornością.

Ciekawostka: W Polsce żyją drzewa kasztanowca białego przekraczające 200 lat. Najstarszy kasztanowiec zwyczajny liczy sobie 233 lata, rośnie w Lubiniu gmina Krzywiń - woj. leszczyńskie. Ma on obwód 501 cm, pierśnicę 159,5 cm i wysokość 26 m. (Źródło: www.drzewapolski.pl ) Inne źródła podają obwód tego drzewa - 536 cm, pierśnica - 171 cm (PG 2011r.), wysokość - 24,8 m ( PG 2011r, laser). Znane są jednak w Polsce egzemplarze jeszcze wyższe. Najwyższy kasztanowiec w Polsce zlokalizowany jest w Próchniku k/Elbląga i mierzy 31 m. wysokości !

Kasztanowiec często mylnie nazywany jest kasztanem. A przecież kasztan (Castanea) należy do innej rodziny - Bukowatych (Fagaceae) i pochodzi z Azji Mniejszej oraz Kaukazu. W obrębie tego gatunku najbardziej znanym jest kasztan jadalny (Castanea sativa), który w Polsce przemarza i poza nieco podobnymi nasionami nie ma nic wspólnego z "naszym" kasztanowcem.

 

 

 

 

 

Kasztanowiec - to drzewo o zazwyczaj o krótkim pniu, który dość wcześnie się rozgałęzia, przechodząc w kilka grubych konarów. Posiada korę szarobrązową, lub jasnoszarą u młodych drzew, tafelkowato spękaną, złuszczającą się. Wytwarza szeroką, kopulasta, gęstą koronę i dolne gałęzie nieco zwisające. Pędy grube, młode pokryte brązowymi, wełnistymi włoskami, później zwykle nagie. Dorasta do 25 m wys. Posiada charakterystyczne gałązki, wygięte jak końskie podkowy, dlatego w Anglii nadano mu nazwę kasztanowca ”końskiego”. Na gałązkach pozostają blizny po zeszłorocznych liściach, które opadły jesienią.  Na zdjęciu po lewej - pokrój kasztanowca autorstwa A. Nowakowskiej.

 

Rozwój liści następuje późną wiosną. Liście mają długie ogonki. Składają się z 5-7 palczastych, klinowato – odwrotnie jajowatych listków, które z wierzchu są ciemnozielone. Listek wierzchołkowy, siedzący- najszerszy przynajmniej na ¾ długości, później zaokrąglony na wierzchołku wyciągnięty w dość długi czubek. Listki 10-25 cm długości, z brzegu podwójnie, tępo piłkowane, młode, zwłaszcza spodem wzdłuż nerwu i na osi liścia, pokryte wełnistymi, brązowymi włoskami. ( liście dłoniasto – złożone). Jesienią liście żółkną i opadają. Blizny liściowe duże, tarczowate; ślady po wiązkach przewodzących znajdują się pośrodku blizny. Wytwarza bardzo duże, brązowe pączki liściowe pokryte lepką balsamiczną substancja. Zimą można rozpoznać kasztanowce po klejących pąkach liściowych.

Wiosenny liść kasztanowca ( Fot. J.Waler )

Białe, wyjątkowo dekoracyjne kwiaty pojawiające się w maju tworzą 30 cm stożkowate wiechy, które rosną do góry. Na wierzchołkach mają tylko kwiaty męskie, a niżej kwiaty obupłciowe. Na płatkach korony kwiatowej występują początkowo żółte plamki, które po 2-4 dniach, po zapyleniu kwiatów stają się karminowoczerwone. Ustaje wtedy produkcja pyłku i nektaru.

Kwiatostany kasztanowca ( Fot. J.Waler)

Kasztanowiec wytwarza owoce o średnicy do 6 cm, których zewnętrzna skórzasta torebka o grubych ściankach, pękająca wzdłuż szwów jest wyposażona w kolce i  zawiera brązowe nasiona (1-3) z bardzo dużym okrągłym znaczkiem, zwane popularnie kasztanami.

Nasiona i owoce kasztanowca ( Fot. Andrew Dunn )

Zastosowanie:

• Kora używana jest w garbarstwie i do farbowania wełny,
• Bogate w skrobię nasiona służą do wyrobu kleju,
• Nasiona stanowią dobrą paszę dla jeleni, danieli i saren 
• Nasiona wykorzystywane są w przemyśle kosmetycznym do produkcji kremów po goleniu i szamponów, oraz do produkcji środków piorących, służą też  do produkcji materiałów gaśniczych,
• Drewno ma zastosowanie w stolarstwie, tokarstwie i meblarstwie,
• Drewno służy także do wyrobu celulozy,
• Owoce kasztanowca służą dzieciom do zabawy
• Owoce cenione są wśród radiestetów za swoje "właściwości magiczne". Położone pod łóżkiem bądź biurkiem wpływać mają na polepszenie samopoczucia i przyrost sił witalnych, zmniejszać natomiast szkodliwe oddziaływania żył wodnych

Właściwości lecznicze:

Zawiera: flawonoidy, saponiny, witaminę K, sole mineralne, karotenoidy

Wchodzi w skład mieszanek ziołowych, z których przyrządzane są napary do picia:

• Kora kasztanowca – przy miażdżycy naczyń (razem z zielem krwawnika, ruty, rdestu ptasiego, kwiatów słonecznika, liści melisy i owoców kminku),
• Świeże lub suche liście – przy żylakach, reumatyzmie, krwawej biegunce, krwiomoczu, zapaleniu nerek, kamicy moczowej, nadmiernym miesiączkowaniu, krwotokach z nosa, chorobach wątroby,
• Liście i kwiaty kasztanowca – przy zaparciach, żylakach odbytu, niestrawnościach, zaburzeniach trawiennych,, biegunkach, chorobie wrzodowej, wzdęciach, otyłości (razem z zielem glistnika, siemienia lnianego, korzenia babki, korzenia żywokostu, ziela krwawnika, lub kwiatu rumianku, ziela tobołka lub tasznika)

W materiale poświęconym kasztanowcom, nie sposób nie wspomnieć o szkodniku - motylu o ciekawej nazwie: szrotówek kasztanowcowiaczek, który pojawił się w Europie w latach 80. XX wieku i wyrządza znaczne szkody w populacji tych drzew.

Szrotówek kasztanowcowiaczek - Cameraria ohridella - motyl z rodziny Kibitnikowatych – Gracillariidae, szkodnik kasztanowców nie ma naturalnego wroga, jest nowym gatunkiem, który został odkryty nad Jeziorem Ohrydzkim i opisany po raz pierwszy w Macedonii w 1985 r. Szrotówek niszczy kasztanowce białe, ale może też żerować na kasztanowcu czerwonym i żółtym. Może także rozwijać się na jaworze, klonie pospolitym, na których przechodzi pełny rozwój do postaci motyla. Zaobserwowano przypadki składania jaj na lipach, jednak na tych drzewach do rozwoju szrotówka kasztanowcowiaczka nie dochodzi.

Poczwarki zimują w opadłych liściach kasztanowców. Pierwsze dorosłe osobniki pojawiają się pod koniec kwietnia. Jaja składają pojedynczo wzdłuż głównego unerwienia liści. Larwy pierwszego stadium wgryzają się do wnętrza blaszki liściowej, gdzie odbywa się ich dalszy rozwój. Żerowiska owada (nazywane minami) osiągają długość 3-4 cm; są łatwo rozpoznawalne po beżowo-brązowym zabarwieniu liścia. Dorosłe gąsienice przepoczwarzają się we wnętrzu miny. Jeden liść może mieć nawet 700 min. Silnie opanowane przez szkodnika liście opadają. Drzewa opanowane przez szrotówka wydają jesienią nowe kwiaty, które jednak w naszych warunkach klimatycznych nie mają szans na wydanie owoców, co więcej powtórne kwitnienie osłabia drzewa tak, że zimą są one słabe i często przemarzają. W Polsce szkodnik ten rozwija zwykle od 3 do 4 pokoleń w ciągu roku.

Główną przyczyną jego inwazji w Europie jest przenoszenie motyli oraz liści z larwami przez transport samochodowy. Stwierdzono, że jako pierwsze zasiedla kasztanowce rosnące przy drogach. Z tych drzew przenoszony jest dalej przez ludzi, zwierzęta, wiatr i samochody na inne drzewa w kraju.

W roku 1998 pojawił się w Polsce, w Ogrodzie Botanicznym w Wojsławicach i rozprzestrzenił się po całym kraju.

Zwalczanie i profilaktyka:

· usuwanie opadłych liści jesienią,

· mikroiniekcje ze specjalnego żelu,

· pułapki feromonowe,

· pułapki lepowe stosowane na pniach w kwietniu

Artykuł przygotowały: Zofia Krzykawska i Joanna Waler

 

Bibliografia:

Małgorzata Juras red.- Drzewa i krzewy, Wydawnictwo OLESIEJUK, Sp. z o.o., Ożarów Mazowiecki

S. Kościelny, B. Sękowski-Drzewa i krzewy. Klucze do oznaczania. PWRiL, Warszawa 1971

Bruno P. Kremer- Drzewa, MULTICO, Warszawa,

Alan Mitchell-Drzewa. Przewodnik przyrodniczy. Posiedlak, Raniowski i Spółka, Poznań, 1998

Zbigniew Podbielkowski-Słownik roślin użytkowych, PWRiL,  Warszawa, 1964,

Jan Rogala, Robert Maciej – Zielnik dla każdego, Olesiejuk Sp. z o.o., Ożarów Mazowiecki, 2009,

Krzysztof Rostański, Krzysztof Marek Rostański- Drzewa i krzewy, Kubajak, Krzeszowice 1999,

Władysław Szafer, Stanisław. Kulczyński, Bogumił. Pawłowski - Rośliny polskie, PWN, Warszawa, 1988

Piotr Banaszczak , Rozłożyste Kasztanowce w Ogrody nr 9(149), 2011

http://www.atlas-roslin.com/kasztanowiec_bialy.html - Atlas roślin polski , Leksykon polskich roślin, Słownik botaniczny, Taksonomia roślin- redaktor Marek Lotarski,

http://www.panacea.pl/articles.php?id=103, Kasztanowiec zwyczajny-Maria Piaskowska

http://drzewa.nk4.netmark.pl/dodatki/rekordy/rekordy.php

http://www.drzewapolski.pl/Drzewa/atlas_drzew.html

---

 

Brzoza brodawkowata - Betula pendula

Brzoza jest gatunkiem specyficznym, łatwo rozpoznawalnym. O ile nawet sosnę i świerk laik może pomylić, to brzozę rozpozna każdy - nawet ignorant, mówiąc dumnie to jest brzoza!

Ten gatunek drzewa obejmuje swoim zasięgiem prawie całą Europę z wyjątkiem Hiszpanii, Grecji i południowej części Włoch; częściowo Azję Mniejszą, Kaukaz i zachodnią Syberię.

Na świecie występuje około 120 gatunków brzóz, na półkuli północnej około 40 gatunków brzóz, a w Polsce w stanie dzikim występuje 7 gatunków (nie wszystkie uznawane są za gatunki odrębne), w tym najbardziej znane to: brzoza brodawkowata (gruczołkowata) potocznie zwana płaczącą, brzoza omszona, brzoza ciemna potocznie zwana czarną, brzoza karłowata, brzoza karpacka i brzoza niska. Brzoza brodawkowata tworzy mieszańce z innymi brzozami.

Brzoza brodawkowata w Polsce występuje na całym niżu i w niższych partiach gór, najczęściej w reglu dolnym, chociaż pojedyncze osobniki można spotkać w Tatrach na wysokości 1478 m n.p.m. - najwyżej w Polsce. Występuje w lasach mieszanych, liściastych, wśród zrębów, na utrwalonych wydmach, na wrzosowiskach i nieużytkach.

Brzoza brodawkowata preferująca słabsze i bardziej suche siedliska, natomiast brzoza omszona dobrze rozwija się na siedliskach wilgotnych, bagiennych i żyźniejszych.

Brzoza brodawkowata jest drzewem dorastającym do 25-30 m wysokości i osiągającym obwód pnia 80 cm, na wysokości 130 cm (w pierśnicy). Charakteryzuje się szybkim wzrostem, przy czym wzrost tego drzewa na wysokość nasila się od 2-3 roku życia i osiąga swoją kulminację w zależności od warunków glebowych w wieku 10-15 lat (warunki dobre) lub 20-25 lat (warunki słabe). W tym czasie, różnice na korzyść brzozy w porównaniu z innymi gatunkami są dość znaczne:

• dziesięcioletnia brzoza brodawkowata ma średnio 4,3 m wysokości,
• dziesięcioletnia sosna zwyczajna tylko 2,9 m wysokości.

Po okresie intensywnego wzrostu przyrost brzozy na wysokość stopniowo słabnie, w wieku 50-60 lat prawie całkowicie ustaje. Kontynuowany jest natomiast, chociaż bardzo powolny przyrost na grubość. Brzoza brodawkowata żyje stosunkowo krótko 90-100 lat, chociaż zdarzają się osobniki znacznie starsze np. brzoza rosnąca w zabytkowym parku oliwskim w Gdańsku, która w wieku 172 lat osiągnęła wysokość 26 m i pierśnicę 102 cm.

Korona brzozy brodawkowatej jest silnie rozwinięta a u starszych drzew z wyraźnie zwisającymi końcami cienkich gałązek. Młode gałązki są z jasnymi przetchlinkami, nazywanymi czasem brodawkami, pokryte w różnym stopniu kropelkami lepkiej wydzieliny. Gałązki odrostów pionowych są omszone. Zdolność tworzenia takich odrostów (bardzo nietrwałych), wyrastających z pączków śpiących, znajdujących się na szyjce korzeniowej drzewa, zachowuje brzoza tylko 8 lat. U starszych drzew odrosty pionowe powstają bardzo rzadko.

Kora brzozy brodawkowatej do 6 roku życia drzewa jest ciemnobrunatna. Później przechodzi w barwę żółtawą, a następnie wskutek zwiększania się w niej substancji (żywicopodobnej) zwanej betuliną, staje się całkiem biała, gładka i łatwo oddziela się cienkimi płatkami. U starszych drzew kora brzozy grubieje w dolnej części pnia - tworzą się w niej głębokie spękania i w tym fragmencie staje się ciemna, prawie czarna.

Liście brzozy brodawkowatej są romboidalne lub trójkątne, ostro zakończone, u nasady mniej lub bardziej klinowate, na obrzeżach podwójnie lub potrójnie ząbkowane, od spodu nieco jaśniejsze. Ogonek liściowy, o długości dochodzącej do połowy długości blaszki liścia, jest w okresie wiosennym rzadko owłosiony i lepki. Liście na odrostach wyrastających z pni są większe i omszone. Jesienią przed opadnięciem, liście przebarwiają się na złocistożółte.

Brzoza brodawkowata kwitnie w kwietniu równocześnie z rozwojem liści.

 

 

Kwiatostany męskie opadają, żeńskie przekształcają się w walcowate, gęsto zbite owocostany.

Dla skutecznego zapylenia potrzebne jest odpowiednie zagęszczenie pyłku w powietrzu. Produkcja pyłku jest bardzo duża, np. w jednym kwiatostanie brzozy brodawkowatej znajduje się średnio 5,4 miliona ziaren.

Brzoza nie jest rekordzistką w produkcji pyłku dla porównania jeden kwiatostan szczawiu zwyczajnego zawiera aż 393 miliony ziaren pyłku.

Fot. J.Waler

 

Owocostany brzozy dojrzewają w lipcu lub sierpniu i rozpadają się. Sam proces rozpadania trwa długo. Czasem dopiero na śniegu na początku zimy można zaobserwować świeży opad uskrzydlonych nasion (orzeszków) brzozy brodawkowatej i łusek owocowych. Wydajność nasion jest bardzo duża, najwyższa w wieku 30-40 lat.

 

Mała masa nasion oraz skrzydełka sprzyjają ich roznoszeniu przez wiatr, nawet na odległość przekraczającą 1,5 km. Jednak efektywny obsiew umożliwiający powstanie gęstego samosiewu brzozy następuje zwykle w odległości 100 m od macierzystego drzewa.

Pewną rolę w rozprzestrzenianiu się brzozy pełni ich wyjątkowa „nieprzemakalność” orzeszków, umożliwiająca ich długie utrzymywanie się na wodzie, a nawet, w odpowiedniej temperaturze, kiełkowania w tych warunkach. Nasiona, które opadły latem kiełkują najczęściej po kilku dniach natomiast te, które opadły jesienią lub zimą kiełkują w marcu lub w kwietniu.

Drzewa brzozy brodawkowatej zaczynają owocować bardzo wcześnie. Odnotowano owocowanie już nawet u dwuletnich drzewek. W przestrzeni otwartej owocowanie brzóz zaczyna się w wieku 10 lat, a w drzewostanach w wieku 20-25 roku życia. Brzozy owocują corocznie, ale owocowanie bardziej obfite zdarza się co 2, a niekiedy co trzy lata.

Fot. J.Waler

 

 

 

System korzeniowy brzozy brodawkowatej jest silnie rozwinięty, dostosowany do warunków glebowych. Na glebach wilgotnych sięga bardziej w głąb, natomiast w warunkach suchych może rozpościerać się na niewielkiej głębokości, ale szeroko. Na glebach piaszczystych boczne korzenie brzozy mogą osiągnąć długość nawet 40 m. Wzrost korzeni w okresie wegetacyjnym rozpoczyna się wcześnie, jeszcze przed rozwojem liści i trwa do końca lipca, po krótkim okresie spoczynku rozwija się do pierwszych mrozów. Maksymalny dobowy przyrost korzeni młodego drzewka brzozy wynosi 1,5 cm, sosny zwyczajnej 1,2 cm, a robinii akacjowej 5,6 cm. Brzoza źle znosi przesadzanie i jest wrażliwa na wszystkie cięcia korzeni. Przy silnych wiatrach, tam gdzie tworzy płytki system korzeniowy często ulega wywrotom.

Poniżej ciekawy okaz brzozy w Parku w Rogoźniku. ( Fot. J.Waler)

Za optymalne dla brzozy brodawkowatej uważa się gleby lekkie, umiarkowanie wilgotne, piaszczyste z pewnym udziałem gliny. Ten gatunek brzozy jest odporny na niskie temperatury, nawet rozwijające się pączki brzozy znoszą temperaturę - 4̊ C.

Brzoza - to drzewo, od którego często zaczyna się las.

Brzoza jako gatunek pionierski z pierwszej fazy sukcesyjnej przyczynia się poprzez specyficzny system korzeniowy do powolnego przerabiania gleby porolnej w glebę leśną i przyczynia się do zwiększenia tempa powrotu ekosystemu leśnego na terenach porolnych. (Jan Łukaszewicz, „Optymalizacja stosowania różnych zabiegów hodowlanych w drzewostanach brzozowych w pierwszym pokoleniu na gruntach porolnych, w aspekcie produkcyjnym i naturalizacji zalesień”.)

Brzoza lekarzem lasu.

Śmiało można stwierdzić, że jest lekarzem lasu, tam gdzie następuje katastrofa czyniona ręką człowieka, czy też częściej naturalnie przez siły przyrody (wiatry, pożary, gradacje owadów, śniegołomy), na odkryte powierzchnie wkracza brzoza poprzez samosiejki. Nasiona brzozy małe, lekkie, ze skrzydełkami przenoszone są przez wiatr na kilometry. Jak znajdą sprzyjające warunki to kiełkują. Brzoza zabliźnia rany powstałe w drzewostanach – jest jak lekarski opatrunek.

Brzoza należy do rodziny brzozowatych (Betulaceae) do której we florze polskiej należą 4 rodzaje, spośród sześciu znanych na  świecie. Są to: brzoza (Betula), grab (Carpinus), olsza (Alnus) i leszczyna (Corylus). To jest najbliższa rodzina naszej księżniczki – brzozy i jak to w rodzinie bywa, jest współpraca i wzajemne zdobywanie nowych terytoriów, ale jest też konkurencja.

Zbigniew Nienacki w książce pt. "Wielki las"  pisze:

„Siły lasotwórcze sprawiają, że las sam umiera i sam się odradza. Życie lasu zaś przejawia się w ciągłej walce o byt. Czy nie przeraża cię myśl o matce pożerającej własne dzieci? A przecież to codzienne zjawisko w każdym lesie. Oto brzoza matka co roku zasiewa wokół miliony swoich dzieci. Ale te, które zakorzenią się w jej pobliżu, po jakimś czasie więdną i umierają, ponieważ zabiera im wodę, zasłania przed słońcem. W lesie każdy żyje kosztem innego, każdy walczy o odrobinę światła słonecznego, o każdą kroplę wilgoci w glebie. To straszna walka, a owe zbrodnie, które dostrzegamy na powierzchni, niczym są w porównaniu z walką, jaką o każdą kroplę wilgoci toczą ze sobą ukryte w ziemi korzenie. Czymże też jest ów klimaks leśny, czyli przedziwna drabina, która pozostaje częścią sił lasotwórczych? Na korzeniach drzew rosną specjalne grzybki, wyżej jest runo leśne, na wyższym piętrze podszyt, a jeszcze wyżej korony drzew. Wszystko istnieje we wzajemnej współzależności, zarazem pożerając się wzajemnie i bez siebie żyć i rozwijać się nie mogąc."

Brzoza brodawkowata wiosną ( Fot. J.Waler)

Brzoza brodawkowata w jesiennej krasie ( Fot. J.Waler, Z. Krzykawska)

Brzoza brodawkowata w zimowej szacie ( Fot. J.Waler)

Drewno brzozy:

• Brzoza wytwarza drewno średnio ciężkie, średnio twarde, trudno łupliwe, łatwo zapalne. Kurczliwość średnia; prawie nie paczy się i nie wykazuje skłonności do pęknięć desorpcyjnych. Cechę tę wykorzystują m.in. myśliwi używając ukośnie ciętych płatów brzozowych do osadzania trofeów myśliwskich.
• Drewno brzozy brodawkowej jest bez twardzieli, białe z żółtawym lub różowawym odcieniem.
• Najbardziej charakterystycznym szczegółem, pozwalającym odróżnić drewno brzozy od innych rodzajów drewna, są „plamy rdzeniowe” barwy ciemnobrązowej, niejednokrotnie prawie czarne występujące w pobliżu rdzenia.
• Trwałość drewna brzozy jest bardzo mała; szczególnie drewno nieokorowane, wystawione na działanie czynników zewnętrznych (zmiennej wilgoci i temperatury) ulega bardzo łatwo i w bardzo krótkim czasie zupełnemu zepsuciu. Jako drewno opałowe posiada wielką wartość, zwłaszcza nieokorowane, dzięki zawartości w korze „betuliny”. Spala się łatwo, nawet w stanie świeżym. Drewno brzozowe pali się, nawet gdy jest mokre, co ma duże znaczenie przy rozniecaniu ognisk na biwakach.

Użyteczność drewna brzozy:

• stanowi  doskonały materiał stolarski do wyrobu mebli i innych przedmiotów codziennego użytku, szczególnie cenione i poszukiwane są części drewna z odziomka, wykazujące wspaniały „rysunek-flader” z powodu licznych sęczków i bardzo nieraz powikłanego przebiegu włókien i słojów rocznych („czeczotowe” meble są to meble wyrobione z takich odziomkowych części brzozy),
• drewno odziomkowe używane jest również do wyrobów rzeźbiarskich , snycerskich (rozmaite przedmioty ozdobne, np. szkatułki, ramy itp.) i kołodziejskich, drewno brzozy doskonale nadaje się do toczenia,
• kora służy do wyrobu pudełek, tabakierek i koszyków,
• młode gałązki używane są do wyrobu mioteł i koszyków,
• brzoza daje bardzo cenny surowiec dla przemysłu sklejkowego-jednorodność budowy drewna umożliwia złuszczanie bardzo cienkich płatów, a przez to wytwarzanie bardzo cienkiej sklejki wielowarstwowej,
• drewno brzozy było używane do wyrobu szpulek, kołków (szpilek) do obuwia, podeszew do obuwia i obcasów, pantofli, łożysk do tańszej broni myśliwskiej itp.,
• brzoza jest bardzo cenionym surowcem dla przemysłu celulozowo-papierniczego i płytowego - w rozwiniętej rynkowej gospodarce leśnej i przy racjonalnym gospodarowaniu drewnem okrągłym, każdy kawałek zdrowego drewna brzozowego może znaleźć nabywcę, często nawet na rynkach drzewnych odczuwa się niedobór tego surowca,
• jako materiał do suchej destylacji (drewno, korzenie i kora) brzoza jest drewnem pierwszorzędnym; dostarcza cennych produktów destylacyjnych: węgiel, smoła, olej juchtowy, olejek brzozowy (Oleum Betulae) ocet, alkohol metylowy,
• z „soku”, wydzielającego się z drzewa przy nacięciu w porze wiosennej, sporządza się orzeźwiający, musujący napój; zwyczaj nacinania brzóz spotyka się u nas w Polsce Wschodniej; rozpowszechniony on jest na Białorusi, Ukrainie i Rosji.

Drewno brzozowe wraz z olchowym można postawić na trzecim miejscu pod względem wartości użytkowej wśród naszych gatunków liściastych. Uważano w latach siedemdziesiątych, że w związku z narastającym zanieczyszczaniem powietrza i zamieraniem drzewostanów iglastych, w przyszłości drewno brzozowe będzie naszym podstawowym surowcem przemysłowym.

W Czechach, w Kruśnych Horach na miejscu totalnie zniszczonych drzewostanów świerkowych, masowo wprowadzano brzozę. Okazało się, że nadzieje były pochopne; tlenki siarki w krótkim okresie 2-3 lat zabijały wszystkie drzewa (Adam Kapler).

Farmakologiczne znaczenie liści, pączków i kory brzozy:

• liście działają moczopędnie i mogą być stosowane także w obrzękach powstających na tle niedomagań nerkowo-krążeniowych: w kamicy nerkowej, w gośćcu oraz w niektórych chorobach skóry ( np. łojotok i trądzik),
• liście zawierają olejek eteryczny, flawonoidy, garbniki, saponiny (betulina), kwasy organiczne, żywice, sole mineralne i witaminę C, mają działanie dezynfekujące i napotne, dlatego stanowią składnik mieszanek poprawiających przemianę materii (jednorazowa dawka suszonych liści na napar wynosi 1-2 łyżek stołowych),
• napar z liści brzozy stosowany jest przeciwko łupieżowi, leczy go i działa na skórę odkażająco,
• pączki stosowane są jako łagodne leki moczopędne i odkażające drogi moczowe,
• z kory brzozowej w wyniku suchej destylacji otrzymuje się dziegieć brzozowy – ciemnobrunatną ciecz wykazującą silne działanie antyseptyczne i stosowaną jako lek przeciw świerzbowi i różnego rodzaju grzybicom skóry - technikę produkcji dziegciu przenieśli do Ameryki osadnicy polscy.

Warto wiedzieć:

• dojrzałe drzewo brzozy brodawkowej wyparowuje w ciągu dnia 400 kg wody,
• korona brzóz, nawet przy maksymalnym rozwoju liści przepuszcza do dna lasu 37% pełnego światła, co zupełnie wystarcza, aby w składzie runa występowały prawie wyłącznie trawy,
• wyłącznie z brzozą współżyją tylko dwa bardzo cenione, jadalne gatunki grzybów: koźlarz babka (Leccinum scabrum) i koźlarz rudy(Leccinum testaceo-scabrum),
• brzoza brodawkowa jest bardzo wrażliwa na obcinanie gałęzi - tylko zupełnie cienkie gałązki można obcinać tuż przy pniu, grubsze niż 0,5 cm trzeba usunąć z pozostawieniem tzw. tylców długości kilku centymetrów, tylce z kolei obcina się po 3-4 latach, po wytworzeniu się u ich podstawy warstwy izolacyjnej uniemożliwiającej zakażenie drzewa zarodnikami grzybów pasożytniczych,
• dojrzałymi nasionami brzozy żywią się ptaki: czeczotki, czyżyki i sikorki.
• najgrubszy okaz brzozy (na terenie Lasów Państwowych) rośnie w Solnie, ma 295 cm obwodu i 26 metrów wysokości.
• osobliwą formą brzozy brodawkowatej jest brzoza płomienna (płomienista), której wysuszone konary mają kolor jasnoróżowy, podobny do płomieni - w Polsce występuje na dwóch stanowiskach: w Wolińskim Parku Narodowym oraz w okolicach Stargardu Szczecińskiego.

Brzoza należy do roślin, które ujemnie jonizują powietrze atmosferyczne, a tym samym czynią go korzystniejszym dla zdrowia ludzi i zwierząt. Z tego chociażby powodu warto posadzić brzozę we własnym ogródku.

Do małych ogródków nadają się brzozy o małych rozmiarach: brzoza karpacka – najmniejsza z gatunków drzewiastych, brzoza niska lub karłowata, które są krzewami.

W ogrodach coraz częściej sadzone są ozdobne odmiany brzozy brodawkowatej, a mianowicie:

• Brzoza brodawkowata `Fastigiata`- Betula pendula `Fastigiata`

Drzewo o wąskim, kolumnowym pokroju, dorastające do 10 m wysokości.

Gałęzie sztywne, skierowane pionowo do góry, często nieregularnie pogięte.

Zielone liście wcześnie rozwijają się na wiosnę, jesienią staja się żółte.

Gatunek światłolubny. Dobrze rośnie w każdych warunkach.

Znosi zanieczyszczenie powietrza. Odmiana szczególnie dekoracyjna zimą, kiedy widać strukturę korony.

Dobra do sadzenia pojedynczo lub w szpalerach.

• Brzoza brodawkowata `Gracillis`- Betula pendula ` Gracillis `

Malownicze, powoli rosnące drzewo o delikatnej zwisającej koronie, na którą składają się bardzo cienkie gałązki.

W wieku 20 lat osiąga zaledwie 5 m  wysokości. Pień i grubsze pędy są białe.

Liście zielone, postrzępione, głęboko powcinane. Gatunek światłolubny.

Dobrze rośnie w każdych warunkach. Doskonała odmiana do małych ogrodów.

• Brzoza brodawkowata `Youngii `- Betula pendula ` Youngii `

Malownicze, wolno rosnące drzewo o parasolowatej, mocno zwisającej koronie, szer. do 6 m. Kora biała i gładka.

Jasnozielone liście wcześnie rozwijają się na wiosnę, jesienią stają się żółte.

Gałęzie cienkie, silnie zwisające (płaczące), nierzadko pokładające się na ziemi. Roślina jest bardzo efektowna również w stanie bezlistnym.

Stanowisko słoneczne. Dobrze rośnie w każdych warunkach. Szczególnie polecane do sadzenia w małych ogrodach, nad wodą, przy tarasach i placykach wypoczynkowych.

• Brzoza brodawkowata 'Purpurea' (Betula verrucosa 'Purpurea')

Drzewo dorastające po 10 latach do 8-10 m. Ma ażurową koronę o purpurowym zabarwieniu liści (zwłaszcza młodych), pięknie kontrastujących z białą korą. Dobra do nasadzeń w luźnych grupach z innymi brzozami lub pojedynczo.

• Brzoza brodawkowata 'Laciniata' (Betula verrucosa 'Laciniata')

Średniej wielkości drzewo z wysmukłą, luźną koroną. Dorastające do 10 m wysokości. Ma charakterystyczne głęboko powcinane i postrzępione liście  nadające drzewu delikatny, bardzo dekoracyjny wygląd. Gałązki boczne drobne, mocno zwisające. Odmiana tolerancyjna, o małych wymaganiach glebowych, odpowiednia na stanowiska słoneczne. Polecana do dużych ogrodów i parków.

Ciekawostka:
Jedną z najpiękniejszych obcych brzóz, o gładkim, białym pniu, prawie bez czarnych spękań jest brzoza użyteczna inaczej Jackmonta ('Betula utilis/jackemontii'). Pokrojowo zbliżona jest do brzozy brodawkowatej, ma  podobne zastosowanie, ale  ze względu na śnieżnobiały pień wygląda rewelacyjnie w zimowych zestawieniach kolorystycznych, latem zaś na ciemnym tle płotu lub grupy iglaków.

Barwną korą wyróżnia się także brzoza Maksimowicza (Betula maximowicziana) o pomarańczowym pniu czy brzoza papierowa ('Betula papyrifera'), której kora z upływem czasu zmienia się od kredowobiałej, przez żółtą, pomarańczową do brązowej. Kora ciemna, na młodych pniach gładka i ciemnowiśniowa, na starszych brązowoczarna i spękana występuje u brzozy wiśniowej zwanej też cukrową ('Betula lenta').

 

Przygotowały: Zofia Krzykawska i Joanna Waler

Literatura:

Joanna Filipczak-Katalog roślin, Agencja Promocji Zieleni Sp. z o. o., Warszawa, 2001 r.

Jolanta Gajewska, Krystyna Kujawska red. – Świat roślin, skał i minerałów, PWRiL, Warszawa, 1988 r.

Zbigniew Podbielkowski-Słownik roślin użytkowych, PWRiL, Warszawa, 1964 r.,

Polakowaska Maria- Leśne rośliny zielarskie, PWRiL,Warszawa,1987

Ryszard Sobczak- Drzewa naszych lasów, "Wydawnictwo Świat", Warszawa, 1996 r.

Dorota Szymborska red.- Zioła i rośliny lecznicze, Jacek i Krzysztof Olesiejuk-Inwestycje Sp. z o.o., Ożarów Mazowiecki, 2007

Elżbieta Traczewska Zych, Czesław Wiśniewski-Zielnik liści, ”Delta W-Z”, Warszawa

http://www.lasypolskie.pl/

http://slownik.ekologia.pl/

http://www.szkolka-przytok.pl/

---

 

WYCINANIE DRZEW  - CIĘCIA PIELĘGNACYJNE

( artykuł  przygotowała Z. Krzykawska)

Obchody w 2011r  Międzynarodowego  Roku Lasów i związane z tym liczne akcje pro-ekologiczne  skłoniły panią Zofię Krzykawską do opracowania poradnika jak prawidłowo przeprowadzić cięcie pielęgnacyjne drzew nie tylko w parkach ale i naszych ogrodach. Warto zapoznać się z tym materiałem.

"Jak ciąć, to z głową. Odjąć konar to chwilka, lecz na skutki bezmyślnego cięcia patrzymy latami.

Jest to zniszczona uroda drzewa, a czasem jego powolna śmierć."

(Jadwiga Knaflewska-specjalistka w zakresie rewaloryzacji zabytkowych założeń parkowych i podworskich)

Przygotowanie do cięcia drzew:

1. Zapoznanie się ze sposobem przeprowadzenia zabiegów cięcia.
2. Ustalenie zakresu koniecznych prac.
3. Wyobrażenie sobie jak drzewo będzie wyglądało po zabiegu – ma ono nadal być ozdobą parku (ogrodu).
4. Do akcji cięcia drzew należy przygotowywać się w okresie zimy, wykonując dokumentację fotograficzną poszczególnych drzew w stanie bezlistnym z różnych stron.
5. Analiza zebranego materiału, które gałęzie należy usunąć żeby osiągnąć zamierzony cel.
6. Wskazana jest konsultacja z dendrologiem, który zna się na fizjologii i statyce drzew.
7. Ustalenie z firmą wykonującą cięcia zasad i zakresu prac.

Jak należy ciąć drzewa ?

1. Zawsze lepiej przeprowadzić cięcie małe, niż bardzo radykalne.

2.  Silna ingerencja w rodzaju skracania pnia czy odejmowania konarów – bardzo grubych pni tworzących „architekturę” drzewa – u wielu gatunków kończy się źle. Szczególnie gatunki o miękkim drewnie mocno cięte, a więc zranione, szybko ulegają atakom grzybów, owadów pasożytniczych i innych patogenów. Drewno ich ulega rozkładowi, często przemarzają w okresie zimy.

3.  U starych drzew można raz na dwa lata usunąć nie więcej niż 1/5 objętości korony np. na tę objętość wystarczy czasem odjąć jeden gruby konar.

4.  Aby drzewo zachowało elegancki wygląd, jedynym prawidłowym rozwiązaniem jest usuwanie całych gałęzi. Samo cięcie powinno być wykonane tuż przy pniu – wtedy rana lepiej się goi i po kilku latach zarasta korą.

5.  Pozostawienie kawałków gałęzi, czyli kikutów, może powodować tworzenie się dziupli zalewanych deszczem, co w rezultacie skutkuje próchnieniem drzewa.

6.  Usuwanie gałęzi tylko z jednej strony burzy statykę drzewa.

7.  Cięcie drobnych gałęzi dobrze znoszą : lipy, platany,graby, buki, morwy. Drzewa te można bardzo wcześnie formować w kule czy parasole.

8. Należy pamiętać, że drzewo to nie żywopłot – redukowanie jego wielkości w późniejszym wieku przez skracanie wszystkich gałęzi na zewnątrz korony jest błędem. Każda gałąź w miejscu cięcia wypuści z bocznych pąków 3-5 pędów, co w kolejnych latach da brzydki efekt„czarciej miotły”- zamiast zmniejszenia korony uzyskamy jej powiększenie.

9.   Korekta drzew iglastych polega na usuwaniu obsychających dolnych pięter.

10. Cięcie świerków czy modrzewi „w palmy” po kilku latach kończy się śmiercią drzewa

Kiedy należy ciąć drzewa?

1.   Bardzo ważny jest właściwy termin zabiegów (od 15 października do końca lutego).

2.   Konary najlepiej wycinać wczesną wiosną, w okresie pierwszych oznak wegetacji.

3.  Posusz najlepiej usuwać w końcu czerwca. Wówczas dobrze widać suche gałęzie – jest to faza po wiosennych przyrostach drzewa.

4.  W końcu zimy lub jesienią najlepiej jest ciąć drzewa, które wiosną „płaczą” – wydzielają sok np.: brzozy, graby, klony.

5. Zimą w stanie bezlistnym można usuwać tylko całe drzewa.

 

Drzewa w ciągu tysięcy lat wytworzyły korony o odpowiedniej dla nich gęstości. Jeśli chcemy mieć w parku (ogrodzie) drzewa zdrowe i piękne, nie należy w nie ingerować cięciem. Zaakceptować można jedynie usuwanie suchych gałęzi, które zagrażają upadkiem.

 

Gatunki, które nie znoszą cięcia „grubego” pni, konarów, grubych gałęzi:

buk (Fagus sp.)

brzoza (Betula sp.)

dąb (Ouerkus sp.)

grab (Carpinus betulus)

klon (Acer sp.)

leszczyna turecka (Corylus columa)

morwa (Morus sp.)

orzesznik (Carya)

platan (Platanus acerifolia )

robinia  ( Robinia pseudoacacia)

wiązowiec (Celtis)

 

Robinia ( Fot. J.Waler)

 

 

Gatunki, które nie lubią głębszych cięć (mają miękkie drewno, źle zalewają rany).

ajlant in. bożodrzew (Ailanthus sp)

katalpa (Catalpa sp.)

kasztanowiec (Aesculus hippocastanum)

kłęk kanadyjski (Gymnokladus)

lipa (Tilia sp.)

magnolia (Magnolia sp.)

topola (Populus sp)

tulipanowiec (Liriodendron tulpifera)

wierzba (Salix sp.

Wierzba ( Fot. J.Waler)

 

Przycinanie koron drzew dla nadania kształtu.

 

Celem jesiennej przecinki drzew jest uzyskanie atrakcyjnej, otwartej korony drzewa. Drastyczne, nieprawidłowe przycięcie zaowocuje masą drobnych ośrodków wzrostu.Należy usunąć gałęzie krzyżujące się, martwe i słabe, następnie lekko przyciąć pozostałe, w celu uformowania korony.

 

 

 

Gałęzie należy usuwać najbliżej linii pnia ( nie wolno zostawiać tzw.kikutów)

tak, by drzewo mogło,tworząc specjalną tkankę, szybciej zabliźnić ranę.

Fot. J. Knaflewska " Pielęgnowanie roślin w OGRODY"

Przycinanie i usuwanie konarów jest najczęstszym zabiegiem  stosowanym   na starych drzewach.

Konary i gałęzie powinny być przycięte tuż przy pniu. Bardzo ciężkie gałęzie należy obcinać stopniowo.

W przeciwnym razie ciężar obcinanej gałęzi może spowodować oddarcie kory z niższej części drzewa.

Świeże powierzchnie powstałe po piłowaniu powinny zostać wygładzone na krawędziach ostrym nożem, a potem pomalowane preparatem zawierającym emulsję bitumiczną z dodatkiem fungicydów (śr. grzybobójczych).Taka maść tworzy na ranie warstwę ochronną, zanim zranione miejsce zarośnie kallusem.

(Materiały źródłowe:    Brookes John, Wielka księga ogrodów, Wiedza i Życie, Warszawa 2001 r.  Knaflewska Jadwiga, Pielęgnowanie roślin w OGRODY nr 3(131), 2010 r.)

Uwaga!

Przypominamy, że za samowolne usunięcie drzew lub krzewów grożą wysokie kary! (Ustawa z dnia 16.04.2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. nr 151, poz. 1220 ze zm.). Proponujemy zapoznanie się z artykułem umieszczonym w "Gazecie Podatkowej" dnia 17.06.2011r

pt. "ZEZWOLENIE I OPŁATY ZA WYCIĘCIE DRZEW" ( czytaj )

Zezwolenie na usunięcie z terenu nieruchomości  drzew lub krzewów wydaje wójt, burmistrz albo prezydent miasta, a jeśli nieruchomość jest wpisana do rejestru zabytków - wojewódzki konserwator zabytków.

W weekendowym wydaniu  (22-23 VI. 2013r. ) "Gazety Wyborczej " pojawiła się informacja, że w  latach 2011-2012 w parku w Rogoźniku wycięto ponad 600 drzew. Drzewa te rosły na obszarze 30 ha i miały ponad 10 lat. Ich wartość szacuje się na około 8 mln zł. Sprawę nielegalnej wycinki prowadzi Prokuratura Rejonowa w Będzinie oraz specjalny zespół powołany przy Komendzie Wojewódzkiej Policji.  ( Artykuł red. Agnieszki Stefaniak-Zubko i Marcina Pietraszewskiego - przeczytaj! )

Uwaga!

Wycinka drzew bez zezwolenia - nowe przepisy od 1 stycznia 2017 r.

Od 1 stycznia 2017 r. prywatni właściciele nieruchomości będą mogli bez zezwolenia wyciąć drzewa lub krzewy na swoich posesjach. Jest jednak warunek - usunięcie drzew czy krzewów nie może być związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Zatem wg nowych zapisów ustawy, jeśli nie prowadzimy działalności gospodarczej możemy bez obaw usuwać drzewa lub krzewy rosnące na naszej działce - prywatnej posesji. Inaczej będzie, jeśli zdecydujemy się na usunięcie drzew lub krzewów ze swojej działki a w tym miejscu zbudujemy np. parking dla klientów np. naszego biura prowadzonego w domu. Wówczas zwolnienie z opłaty za wycinkę nas nie obowiązuje.

Nowela ta,  także podwyższa m.in. obwody drzew, co do których nie trzeba będzie starać się o zezwolenie na wycinkę. Z zezwoleń będą zwolnione drzewa, których obwód pnia na wysokości 130 cm nie przekracza 100 cm w przypadku: topoli, wierzby, kasztanowca zwyczajnego, klonu jesionolistnego, klonu srebrzystego, robinii akacjowej i platanu klonolistnego. W przypadkach pozostałych gatunków drzew – 50 cm.

---